3. ปรมฺปรโภชนสิกฺขาปทวณฺณนา

อญฺญตฺร สมยาติ ปน นิมนฺตนโต ปสวนโต โภชนาเปกฺขํ ปาจิตฺติยนฺติ เอเกฯ เอโก ภิกฺขุ ปิณฺฑาย จรนฺโต ภตฺตํ ลภติ, ตมญฺโญ จูปาสโก นิมนฺเตตฺวา ฆเร นิสีทาเปสิ, น จ ตาว ภตฺตํ สมฺปชฺชติ ฯ สเจ โส ภิกฺขุ ปิณฺฑาย จริตฺวา ลทฺธภตฺตํ ภุญฺชติ, อาปตฺติฯ กสฺมาติ เจ? ‘‘ปรมฺปรโภชนํ นาม ปญฺจนฺนํ โภชนานํ อญฺญตเรน โภชเนน นิมนฺติโต ตํ ฐเปตฺวา อญฺญํ ปญฺจนฺนํ โภชนานํ อญฺญตรํ โภชนํ ภุญฺชติ, เอตํ ปรมฺปรโภชนํ นามา’’ติ (ปาจิ. 227) วุตฺตตฺตาฯ ปฐมกถินสทิสานิ, อิทํ ปน กิริยากิริย’’นฺติ ปาโฐฯ

ปรมฺปรโภชนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. กาณมาตาสิกฺขาปทวณฺณนา

ทฺวตฺติปตฺตปูรา ปฏิคฺคเหตพฺพาติ ตถานีตปูเวหิ อตฺถิเกน อุกฺกฏฺฐปตฺตปฺปมาณวเสน คเหตพฺพาฯ ‘‘มา โข ตฺวํ เอตฺถ ปฏิคฺคณฺหี’’ติ อปาเถยฺยาทิอตฺถาย สชฺชิตสญฺญาย อติเรกปฺปฏิคฺคหเณน อาโรจเน, อสํวิภาเค จ น มุจฺจติ อจิตฺตกตฺตา สิกฺขาปทสฺสฯ อถ อุคฺคหิตกํ คณฺหาติ, น มุจฺจติ เอวฯ อสํวิภาเค ปน อนาปตฺติ อกปฺปิยตฺตาฯ อจิตฺตกตา ปณฺณตฺติชานนาภาเวเนว, น วตฺถุชานนาภาเวนาติ เอเกฯ ‘‘น ปาเถยฺยาทิอตฺถาย สชฺชิตภาวชานน’’นฺติ องฺเคสุ อวุตฺตตฺตา สเจ สญฺจิจฺจ น วทติ, ปาจิตฺติยนฺติ โปราณา วทนฺติฯ อติเรกปฺปฏิคฺคหณนฺติ ตตฺถ ปญฺจมํว องฺคํ วุตฺตํ, ตสฺมา อปฺปฏิคฺคหิตตฺตา น ปาจิตฺติยํ, กตฺตพฺพากรณโต ปน ทุกฺกฏํฯ อญฺญถา กิริยากิริยํ อิทํ อาปชฺชติฯ อนิวารณํ, อนาโรจนํ วา ฉฏฺฐมงฺคํ วตฺตพฺพํ สิยาฯ

กาณมาตาสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. ปฐมปวารณาสิกฺขาปทวณฺณนา

ภุตฺตาวี ปวารณํ นาม ปญฺจงฺคิกํฯ เตสุ ‘‘อสนํ ปญฺญายตฺตี’’ติ เอเตเนว ‘‘ภุตฺตาวี’’ติ เอตสฺส สิทฺธตฺตา วิสุํ อตฺถสิทฺธิ น ทิสฺสติฯ ทิสฺสติ เจ, องฺคานํ ฉกฺกตฺตทสฺสนนฺติ (วชิร. ฏี. ปาจิตฺติย 238-239) ลิขิตํฯ ‘‘โภชนํ ปญฺญายตี’’ติ อภิหฏํ สนฺธาย วุตฺตํฯ

โกฏฺเฏตฺวา กตจุณฺณมฺปีติ ปิ-กาเรน กุณฺฑกํ สมฺปิณฺเฑติฯ สมปากภชฺชิตานํ ปน อาตปสุกฺขานํ วา กุณฺฑกํ วา เย เกจิ ตณฺฑุลา วาติ เอตฺตกเมว วุตฺตตฺตา สมปากภชฺชิตานํ วีหีนํ, วีหิปลาสานํ วา ตณฺฑุลจุณฺณํ ปวาเรติฯ ตถา ขรปากภชฺชิตานํ กุณฺฑกมฺปิ ปวาเรติฯ ภชฺชิตสตฺตุโย ปิณฺเฑตฺวา กโต อปกฺกสตฺตุโมทโกปิ ปวาเรตีติ ลิขิตํฯ สเจ อวสิฏฺฐํ นตฺถิ, น ปวาเรติฯ กสฺมา? อสนสงฺขาตสฺส วิปฺปกตโภชนสฺส อภาวโตฯ

อกปฺปิยมํสํ ปน กิญฺจาปิ ปฏิกฺขิปิตพฺพฏฺฐาเน ฐิตํ, ขาทิยมานํ ปน มํสภาวํ น ชหาติ, ตสฺมา ปวาเรติฯ โภชนสาลาย ภุญฺชนฺโต เจ อตฺตโน อปาปุณนโกฏฺฐาสํ อภิหฏํ ปฏิกฺขิปติ, น ปวาเรติฯ กามํ ปฏิกฺขิปติ, ปตฺเต ปน อารามิกา อากิรนฺติ, ตํ ภุญฺชิตุํ น วฏฺฏติฯ อิทญฺหิ พุทฺธปฺปฏิกุฏฺฐาย อเนสนาย อุปฺปนฺเนเยว สงฺขํ คจฺฉติฯ ยถา หิ สงฺฆโต ลทฺธํ ปิณฺฑํ ทุสฺสีโล เทติ, ตญฺเจ ปฏิกฺขิปติ, น ปวาเรติ, เอวํสมฺปทมิทนฺติ จ, วิภาโค ลชฺชี เจ เทติ, ตํ โส น อชฺโฌหริตุกามตาย ปฏิกฺขิปติ, ปวาเรตีติ จ, ‘‘สมํสรสํ สมจฺฉรส’’นฺติ อาปชฺชนโต ‘‘มํสรส’’นฺติ วุตฺเต ปน ปฏิกฺขิปโต โหติ, ‘‘มํสสฺส รสํ มํสรส’’นฺติ อยํ วิคฺคโห นาธิปฺเปโตติ จ วุตฺตํฯ ภตฺตมิสฺสกํ ยาคุํ อาหริตฺวา ‘‘ยาคุํ คณฺหถา’’ติ วทติ, น ปวาเรติฯ ‘‘ภตฺตํ คณฺหถา’’ติ วุตฺเต ปวาเรติฯ กสฺมา? เยนาปุจฺฉิโต, ตสฺส อตฺถิตายฯ เอตฺถ ปน ‘‘ยาคุมิสฺสกํ คณฺหถา’’ติ วทติ, ตตฺร เจ ยาคุ พหุตรา วา โหติ, สมสมา วาฯ ภตฺตํ มนฺทํ, น ปวาเรติฯ ยาคุ เจ มนฺทา, ภตฺตํ พหุตรํ, ปวาเรติฯ อิทญฺจ สพฺพอฏฺฐกถาสุ วุตฺตตฺตา น สกฺกา ปฏิกฺขิปิตุํฯ การณํ ปเนตฺถ ทุทฺทสํฯ ‘‘ภตฺตมิสฺสกํ คณฺหถา’’ติ วทติฯ ตตฺร ภตฺตํ พหุตรํ วา สมกํ วา อปฺปตรํ วา โหติ, ปวาเรติ เอวฯ ภตฺตํ วา ยาคุํ วา อนามสิตฺวา ‘‘มิสฺสกํ คณฺหถา’’ติ วทติฯ ตตฺร เจ ภตฺตํ พหุตรํ, สมกํ วา โหติ, ปวาเรติฯ อปฺปตรํ น ปวาเรติฯ ตํ สพฺพํ วีมํสิตพฺพนฺติฯ

ผลํ วา กนฺทมูลาทิ วา ปญฺจหิ สมณกปฺเปหิ กปฺปิยํ อกตนฺติ เอตฺถ กปฺปิยํ อการาปิเตหิ กทลิผลาทีหิ สทฺธิํ อติริตฺตํ การาเปตฺวาปิ ตํ กทลิผลาทิํ ฐเปตฺวา อวเสสํ ภุญฺชิตุํ วฏฺฏติฯ อมิสฺสกรสตฺตา ปุน ตานิ กปฺปิยํ การาเปตฺวา อญฺญสฺมิํ ภาชเน ฐเปตฺวา กาเรตฺวา ภุญฺชิตุํ วฏฺฏติฯ กสฺมา? ปุพฺเพ เตสุ วินยกมฺมสฺส อนารุฬฺหตฺตาติ วทนฺติฯ

ปตฺเต รชํ ปติตํ อปฺปฏิคฺคหิตเมว โหติฯ ตสฺมา ปฏิคฺคเหตฺวาว ภิกฺขา คณฺหิตพฺพาฯ ‘‘อปฏิคฺคเหตฺวา คณฺหโต วินยทุกฺกฏ’’นฺติ (ปาจิ. อฏฺฐ. 265) วุตฺตตฺตา เอตมญฺเญสมฺปิ น วฏฺฏตีติ วทนฺติฯ ‘‘ตํ ปน ปุน ปฏิคฺคเหตฺวา ภุญฺชนฺตสฺส อนาปตฺตี’’ติ เอตฺถาปิ เอวเมวฯ อิมสฺมิํ ปน ‘‘อติริตฺตํ กตํ อนติริตฺตกตํ โหตี’’ติ เอตฺถาปิ เอวเมวฯ อิมสฺมิํ ปน ‘‘อติริตฺตํ กตํ, อนติริตฺตํ กตํ โหตี’’ติอาทีหิ อุปปริกฺขิตฺวา วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพติ ทีปิตํฯ อลเมตํ สพฺพนฺติ อิทมฺปิ เต อธิกํ, อิโต อญฺญํ น ลจฺฉสีติ อตฺโถฯ

อาหารตฺถายาติ วิกาเล เอวาติ เอเกฯ ‘‘ปฐมกถินสทิสานิฯ อิทํ ปน กิริยากิริย’’นฺติ ปาโฐฯ กายกมฺมํ อชฺโฌหรณโตฯ วจีกมฺมํ วาจาย ‘‘อติริตฺตํ กโรถ, ภนฺเต’’ติ อการาปนโตติ เวทิตพฺพํฯ

ปฐมปวารณาสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. ทุติยปวารณาสิกฺขาปทวณฺณนา

‘‘ภุตฺตสฺมิํ ปาจิตฺติย’’นฺติ (ปาจิ. 243) มาติกายํ วุตฺตตฺตา ‘‘โภชนปริโยสาเน ปาจิตฺติย’’นฺติ วุตฺตํ, น อชฺโฌหาเร อชฺโฌหาเรฯ

ทุติยปวารณาสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. วิกาลโภชนสิกฺขาปทวณฺณนา

ชมฺพุทีปสฺส กาเลน ปริจฺเฉโทติ เอวํ กิรฯ

วิกาลโภชนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. สนฺนิธิการกสิกฺขาปทวณฺณนา

‘‘ทุทฺโธโต โหตี’’ติอาทินา นเยน อิธ วุตฺตตฺตา, ‘‘ทุทฺโธตํ ปตฺตํ โธวิตฺวา ปุน

ตตฺถ อจฺโฉทกํ วา อาสิญฺจิตฺวา, องฺคุลิยา วา ฆํสิตฺวา นิสฺเนหภาโว ชานิตพฺโพ’’ติ (ปาจิ. อฏฺฐ. 253) สมนฺตปาสาทิกายํ วุตฺตตฺตา จ มตฺติกาปตฺตสฺส กปาเลน ปีโต สฺเนโห สนฺนิธิํ กโรตีติ สิทฺธนฺติ ลิขิตํฯ สยํ ปฏิคฺคเหตฺวา อปริจฺจตฺตเมวาติ เอตฺถ อปริจฺจตฺตํ นาม อนุปสมฺปนฺนานํ นิรเปกฺขอปริจฺจตฺตํ อวิชหิตํฯ ‘‘ปฏิคฺคหณนฺติ เอตฺถ ปฏิคฺคหิตภาวมวิชหิตเมว สนฺนิธิํ ชเนตี’’ติ ธมฺมสิริตฺเถโร, ตํ ‘‘ปฏิคฺคณฺหาติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ (ปาจิ. 255) ปาฬิยา วิรุชฺฌติฯ ตสฺส ปน ปุน ปฏิคฺคณฺหนกิจฺจาภาวโต วีมํสิตพฺพํฯ

สนฺนิธิการกสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. ปณีตโภชนสิกฺขาปทวณฺณนา

‘‘เตสํ มํสญฺจ ขีรทธีนิ จ อิธ อธิปฺเปตานี’’ติ อิทํ ปาจิตฺติยวตฺถุปริจฺเฉโท, น ปน กปฺปิยขีราทิปริจฺเฉโท, ตสฺมา ยสฺส กสฺสจิ ขีราทีนิ วฏฺฏนฺตีติ จ, ‘‘มหานามสิกฺขาปเทน กาเรตพฺโพ’’ติ สงฺฆวเสน ปวาริเต เภสชฺชตฺถาย สปฺปิอาทิเภสชฺชปญฺจกํ วิญฺญาเปติ เจ, ตตฺถ ‘‘น เภสชฺชกรณีเยน เภสชฺชํ วิญฺญาเปตี’’ติ เอตฺถ สงฺคหํ คจฺฉติ, ตสฺมา ‘‘เตน ปาจิตฺติย’’นฺติ (วชิร. ฏี. ปาจิตฺติย 261) จ ลิขิตํฯ

ปณีตโภชนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. ทนฺตโปนสิกฺขาปทวณฺณนา

‘‘สรีราวยเวนา’’ติ วุตฺตตฺตา มุเขน ปฏิคฺคหณํ อนุญฺญาตํฯ ‘‘จิญฺจาทิปตฺเตสุ ภูมิยํ อตฺถเตสุ น วฏฺฏติ, กลฺลเขตฺเต ตตฺถ วฏฺฏตี’’ติ จ, ‘‘สามํ คเหตฺวา’’ติ อิมินา น เกวลํ สปฺปทฏฺฐํเยว, อญฺญมฺปิ ทฏฺฐํ วิเสเสติฯ สามํ คเหตฺวา ปริภุญฺชิตุํ วฏฺฏตี’’ติ จ ลิขิตํฯ

ทนฺตโปนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

โภชนวคฺโค จตุตฺโถฯ

5. อเจลกวคฺโค

1. อเจลกสิกฺขาปทวณฺณนา

อเจลกาทโย ยสฺมา, ติตฺถิยาว มตา อิธ;

ตสฺมา ติตฺถิยนาเมน, ติกจฺเฉโท กโต ตโตฯ

อติตฺถิยสฺส นคฺคสฺส, ตถา ติตฺถิยลิงฺคิโน;

คหฏฺฐสฺสาปิ ภิกฺขุสฺส, กปฺปตีติ วินิจฺฉโยฯ

อติตฺถิยสฺส จิตฺเตน, ติตฺถิยสฺส จ ลิงฺคิโน;

โสตาปนฺนาทิโน ทาตุํ, กปฺปตีตีธ โน มติฯ

อเจลกสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. สโภชนสิกฺขาปทวณฺณนา

อนุปวิสิตฺวา นิสีทนจิตฺเตน สจิตฺตกตาติ เวทิตพฺพาฯ

สโภชนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4-5. รโหปฏิจฺฉนฺนรโหนิสชฺชสิกฺขาปทวณฺณนา

จตุตฺถํ ปฐมานิยเต, ปญฺจมํ ทุติยานิยเต วุตฺตนยเมวฯ อิธ ปญฺจมํ อุปนนฺทสฺส จตุตฺถํ โหติฯ

รโหปฏิจฺฉนฺนรโหนิสชฺชสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ